Ортиқча семизлик доим хам дангасалик ёки сабабсиз ортиқча овқатланиш натижаси эмас. Баъзида бу муаммонинг илдизлари анча чуқурроқ ётади. Қуйида ортиқча вазн ва семиришга олиб келадиган 3 та илмий асосланган рухий сабаблар хақида гапирилади.
1. Эмоционал ортиқча овқатланиш.
Кўпчилигимиз «стрессни овқат биан енгиш» иборасини эшитганмиз. Организм хар қандай салбий вазиятларда, жумладан қайғу, тушкунлик, ташвиш, депрессияда ундан чиқиш усулларини излайди. Кайфиятни кўтаришнинг усулларнинг энг қулайи ва энг осони – бу овқатланиш хисобланади. Фан буни тасдиқлайди. Хусусан, швейцариялик олимлар тасдиқлашича невротизмга мойил инсонлар ўз негатив хиссиётларини ширин ва шўр таомлар истеъмол қилиш орқали жиловлайди. Шунингдек, бир қатор илмий ишларда семизлик ва депрессия орасидаги боғлиқлик мавжудлиги тасдиқланган. Бу ерда қуйидаги узвий боғлиқлик мавжуд: яъни ортиқча вазндан азият чекадиган одамлар – депрессияга мойил ва доимий тушкунликка тушадиган инсонлар – семиришга мойил.
Америкалик психиатр Джеймс Гордон бу «узлуксиз доира» механизмнинг тафсилотларини очишга харакат қилади. Унинг фикрича: шакар ва ёғ миқдори юқори булган овқатлар қисқа вақт ичида эмоционал холатни яхшилаши мумкин. Уларни қанчалик кўп истеъмол қилиш, шунчалик вазн ортишига ва ўз хақида ўйламасликка олиб келади. Бунинг ўзи депрессияни янада кучайтиради.
2. Ўзини паст бахолаш ва маъсулият билан боғлиқ муаммолар
Узоқ вақт давомида инсон ўзини паст бахолаши – ортиқча вазнга эга эканлигидан деб хисбланган. Аммо Лондоннинг Қироллик коллежи тадқиқотчилари 2009 йилда якунлаган текширишда буни акси бўлиши мумкинлигини айтди. Олимлар 6500 та ўн ёшли болаларнинг жисмоний кўрсаткичлари ва ўзига бўлган муносабат хақида маълумотлар тўплашган. Шу инсонларни яна 20 йил ўтгач текширишиб, «ўзига паст бахо берган болалар семизликдан кўпроқ азият чеккани» аниқланган. Семизлик ва маъсулият хиссини пастлиги орасида хам боғлиқ топилиб, олимлар ўз муваффақият ва камчиликларини ташқи шароитга боғлашга мойил инсонлар кўпроқ ортиқча вазн тўплашини исболашган.
3. Зўравонлик
Тадқиқотчиларнинг фикрича болалик пайтида жинсий, жисмоний ёки оғзаки зўравонликларга дуч келган инсонларда кейинчалик семиришга мойиллик пайдо бўлади. Америкалик психотеапевт Mary Jo Rapini фикрича ортиқча ёғ тўқималари бунда ўзига хос зирх вазифасини ўтайди. Масалан, жинсий зўравонликка учраган аёллар семириши, ўз танасини жозибадорлигини йўқотиш ва эркаклар эътиборини тортмасликка асосланади.
Бошқа сабаби хиссий овқатланиш билан боғлиқ. Болаликдаги травмаси бор инсонлар депрессияга мойил бўлади ва бу ўз навбатида ортиқча вазн қўшилишига олиб келади.
Ва нихоят овқатланишга зўр бериш болаликда ўзи билмаган холда зўравонлик хис қилган инсоннинг хроник стрессга қарши реакция хисобланади. Эволюцион тарзда организм стрессли вазиятда омон қолиш учун кўпроқ ёғ тўплашган харакат қилади. Бинобарин, доимий стресс остидаги инсонлар ўзларининг «қора кунларига» калория тўплаб туришга мажбур бўлади.
Нима қилмоқ керак?
1. Тана вазнини ортиши сабабларини аниқлаш зарур.
Биринчидан бу холатда рухий аспектнинг холати қанчалик жиддийлигини тушуниш керак. Семизлик оқибати тиббий характерга эгами ёки овқатланиш маданиятини бузилиши ва носоғлом хаёт тарзидами – аниқлаш керак. Ортиқча вазн билан узоқ вақт ва самарасиз курашаётган инсонлар бунга кўпроқ эътибор қаратиш лозим. Улар учун муаммонинг рухий илдизини топиш – соғлом хаётга катта қадам бўлади.
2. Хиссий ортиқча овқатланиш билан курашиш керак
Овқатланиш маданияти қоидаси секин ва онгли равишда овқатланишни тавсия этади. Бу озуқа махсулотларини яхшилаб чайнаб ейиш, овқатни фақат қорин очганда истеъмол қилиш, овқатланиш пайтида телевизор ва смартфонлардан фойдаланмасликни ўз ичига олади. Ундан ташқари негатив хис туйғулардан қутулиш учун – кундалик юритиш, ўз муаммоларингизни дўстингиз билан бўлишиш ёки булмаса ички кечинмаларингизни ижодда намоён қилиш тавсия этилади.
3. Рухий муаммоларни ечиш лозим.
Маъсулият даржаси паст бўлган инсонлар вазн йўқотиш учун оддий бир хақиқатни англаши лозим – улар нимани ва қачон ейишни ўзлари хал қиладилар. Аммо муаммо психологик нуқтаи назардан келиб чиққанини эътиборга олсак, бу ерда мутахассис ёрдамидан воз кеча олмаймиз. Кучли рухшуносга (психотерапевга) мурожаат қилиш ёки ўзаро ёрдам гурухларига қўшилиш (кўп ейдиган одамлар учун бундай гурухлар мавжуд) шифо топишнинг асосий калити хисобланади.
Маълумот учун
Тана вазни индексини 25 дан ортиши - ортиқча вазн, 30 дан ортиши – семизлик бошланиши дейилади.
www.gepamed.uz
