ОРГАНИЗМДАН ОРТИҚЧА ТУЗЛАРНИ ЧИҚАРИБ ТАШЛАШНИНГ 4 ТА ИЛМИЙ АСОСЛАНГАН УСУЛИ

ОРГАНИЗМДАН ОРТИҚЧА ТУЗЛАРНИ ЧИҚАРИБ ТАШЛАШНИНГ 4 ТА ИЛМИЙ АСОСЛАНГАН УСУЛИ

Банан енг ва кўпроқ терлашга харакат қилинг.

Организмдан тузларни нима учун чиқариб ташлаш керак?
Кимёвий нуктаи назардан туз бу натрий хлор (NaCl). Айнан натрий хисобига туз хаёт учун хавфли хисобланади. Биз кўп миқдорда тузли махсулотлар истеъмол қилганимизда организмда натрий тўпланиб, қон босимини турғун ортишига ва бу қон-томир касалликлари, инсультни ривожланишига олиб келади. Организмдан тузларни чиқариб ташлаш деганда ортиқча натрийдан қутулиш назарда тутилади.       

Қанча туз истеъмол қилиш мумкин?
Жахон соғлиқни сақлаш ташкилоти кунига 5 граммдан ортиқча туз истеъмол қилмасликни тавсия этади. Бунча тузда натрий миқдори 2-2,5 граммни ташкил этади. Статистика бўйича 49 та ривожланган мамлакатнинг 22% ахолиси кунига 6% дан кўп натрий истеъмол қилади. Овқат махсулотларида тоза натрий миқдори шу кўрсаткичдан бироз юқори бўлиши хам қон томир касалликлари ривожланиши ва ўлим хавфини кучайтиради.

Туз кўпайиб кетганини қандай аниқлаш мумкин?
Организмда умумий туз миқдорини аниқлаш учун лаборатор текширувлар йўқ. Қонда натрий миқдорини аниқлаш мумкин. Аммо натрий кўплаб жараёнларда иштирок этгани учун ортиқча туз хақида эмас, балки организмнинг умумий холати ва ички аъзолар иш фаолияти хақида бахо беради. Соғлом хаёт тарзига асосланган LiveStrong Америка ресурсининг диетолог ва тиббий мутахассисларида ўтказган сўров натижаларига кўра организмда ортиқча туз мавжудлиги тўғрисида 4 та симптом хабар беради. Бу белгилар абсолют соғлом ва хроник касалликлари йўқ инсонлар учун хос:      
•    Сизда доимо чанқоқ хисси мавжуд;
•    Сизда мунтазам равишда енгил шишлар кузатилмоқда. Масалан, юзларни ва бармоқларни шиши;
•    Мевалар, нон, бўтқалар ва бошқа махсулотлар маъзасиз туюлади, уларни тузлашга харакат қиласиз;
•    Сизда артериал қон босими ортиши кузатилади.

Организмдан тузларни қандай қилиб чиқариш мумкин?
Одатда бунинг учун кўпроқ суюқлик ичиш етарли, суюқлик натрийни эритиб буйраклар орқали чиқариб ташлайди деган тушунча мавжуд. Аммо бу усул мавхум хисобланади. Инсон организми шундай тузилганки сув ва натрий мувозанати ўзаро боғланган. Организмдаги суюқликларда бир хил миқдорда натрий (ва бошқа микроэлементлар) эриган холатда бўлади. Бу кўрсаткич осмолярлик деб аталади.

Инсон соғлом бўлиши учун осмолярлик қисқа диапазонда бўлиши керак. Шунинг учун инсон кўп суюқлик ичганда организм натрийни ушлаб қолишга ва унинг концентрациясини бир хилда ушлаб туришга харакат қилади. Буларнинг бариси қон хажмини ортишига, артериал босимни кўтарилишига юрак ва қон томирларга ортиқча юклама тушишига олиб келади. Шу сабабли тузларда қутулиш учун кўп сув ичиш тўғри ечим эмас.  
Бунинг учун эффектив ва илмий асосланган усуллар бор, улар куйидагилар:         

1. Кўпроқ терлашга харакат қилинг
Натрий бошқа электролитлар, жумладан калий ва хлор каби тер орқали чиқарилади. Организм енгил терлаганда терда натрий миқдори кам бўлади, негаки у тери юзасига секин чиққунга қадар тер безлари орқали яна қайта сўрилади. Бу жараёнга реабсорбция дейилади. Аммо тер безларини хам натрийни қайта сўриб олиш хусусияти хам чексиз эмас. Маълум бир босқичда, яъни терлаш тезлиги кучайганда организм натрийни ушлаб қола олмайди. Терда натрий хлорид холатида бўлади. Шу сабабли ўзаро боғлиқлик бор, яъни қанчалик кўп терласангиз ва тер қанчалик шўр бўлса, натрий шунчалик кўп ажралаётган бўлади.        

2. Сувсизланишга йўл қўйманг
Кўп терлаган одам, организмда сув ўрнини тўлдиришга мажбур. Акс холда сувсизланиш ва қонда натрий миқдори ортиши (гипернатриемия) вужудга келиши мумкин. Бунинг натижасида осмолярлик нормал диапазондан чиқиб кетади. Шунинг учун кун давомида ичилаётган суюқлик миқдорини назорат қилиш мухим. Нормада бу миқдор эркаклар учун кунига 3 литрдан, аёллар 2,2 литрдан кам бўлмаслиги керак.  
Керакли суюқликни турли манбалардан: шарбат, морс, чой ва бошқалардан олиш мумкин. Агар мақсадингиз ортиқча туздан қутулиш бўлса, фақат сув ичган маъқул, негаки айтиб ўтилган суюқликларни ўзида кўп миқдорда электролитлар (шу жумладан натрий) ва углеводлар хам бўлади.

3. Калийга бой махсулотларни истеъмол қилинг
Американинг кардиология ассоцияцияси экспертлари маълум қилишича калий организмдан натрийни чиқарилишига ёрдам беради. Гап шундаки, инсон танасида натрий-калий насоси деб аталмиш механизм мавжуд. У орқали хужайралар ичига калий микроэлементи киргизилиб, ундан ортиқча натрий чиқарилиб юборилади ва шу орқали ташқарида натрийнинг концентрацияси доимо юқори бўлиши таъминланади. Бу мувозанат буйраклар томонидан қонни нормал фильтрланиши учун лозим. Калий кўпайиб кетганда насос фаолроқ ишлаб қонда натрий миқдори ортади. Ортиқча натрий юрак фаолиятини тезлатиб унинг кўп миқдорда қон хайдаб чиқарилишини тезлатади. Артериал қон босими ортади. Бу буйраклар томонидан қоннни актив фильтрланишига ва натрийнинг сийдик орқали чикарилишига сабаб бўлади. Калий-натрий мувозанати меёрга келганда қон босими жойига қайтади.      

Американинг кардиология ассоциацияси калийга бой махсулотларни истеъмол қилишни тавсия этади: Улар қуйидагилар
•    банан;
•    авокадо;
•    картошка;
•    кўкатлар;
•    исмалоқ (шпинат);
•    қўзиқорин;
•    нўхат;
•    помидор ва унинг шарбати;
•    апельсин ва унинг шарбати;
•    олхўри, ўрик ва уларнинг шарбати;
•    майиз ва хурмо;
•    ёғлилиги 1% гача бўлган сут;
•    ёғсизланган йогурт;

4. Сийдик хайдовчи препаратларни қабул қилиб кўринг
Бунга сийдик хайдовчи эффекти мавжуд таблеткалар ва ўсимлик чойлари киради. Аммо уларни доимий қабул қилиш хам тавсия этилмайди. Негаки бу калий-натрий даражасини критик даражада тушиб кетишига олиб келиши мумкин.



www.gepamed.uz