Чойнинг фойдаси хақида хеч ким иккиланмаса хам керак. Чой чанқоқни жуда яхши қолдиради ва тетиклантиради, холестерин миқдорини камайтиради ва юрак-қон томир тизими фаолиятини нормаллаширади, кексайиш жараёнини секинлатади ва ақлни пешлайди. Бекорга чойни осиёликлар минглаб йиллардан бери истеъмол қилишмайди. Аммо чойнинг ўзига яраша зарарли томонлари хам мавжуд. Қуйида шулар хақида гапирилади.
1. Иссиқ чой қон кетишига сабаб бўлиши мумкин.
Британиялик отоларинголог ва пластик жаррох Генри Шарп (Henry Sharpe) «қайноқ чой» ичишга одатланган инсонларда бурун халқум қисмидаги қон томирларни зарарланишига олиб келади. Иссиқ чой бу қон томирларни кенгайиши ва бурун қонашига олиб келиши мумкин. Ундан ташқари термик таъсири хисобига чой қизилўнгач саратони чақириши мумкин.
Хар қандай холатда хам чойнинг оптимал харорати 50-60°С хисобланади. Хақиқий дамлама холатига келгунча янги дамланган чой хона хароратида 5-7 дақиқа туриши керак.
2. Ортиқча аччиқ чой тиш ва суякларни емиради.
The New England Journal of Medicine журналида ортиқча аччиқ чой ичишга ўрганган инсонларнинг касаллик тарихидан бир нечта кўчирмалар келтирган. Жумладан 17 йил давомида хар куни 100-150 та пакетчалик чойни ичган 47 ёшли аёлнинг айтишича, у қисқа муддат давомида деярли барча тишларидан айрилган ва суяклари нозиклашган. Бу касаллик «скелет флюороз» деб номланиб, чой таркибидаги фтор элементининг суякларда тўпланиши билан характерланади.
Тўғри бунча миқдордаги аччиқ чойни хар ким хам истеъмол қила олмайди, аммо «меёрни» доимо ёдда тутиш керак. Диетологлар кунига 4-5 пиёлагача чой ичишни тавсия қилади.
3. Чой оғир металлар тутиши мумкин.
2013 йили канаданинг Journal of Toxicology журналида ёзилишича ер шарининг турли регионларидан олинган пакетчали чойларни текшириш натижаларига кўра чой таркибида оғир металлар: қўрғошин, алюминий, маргимуш ва кадмий бўлиши мумкин. Тахмин қилинишича бу оғир металлар чой баргларига зарарланган тупроқдан тушади: кўп холларда чой плантациялари ноэкологик кўмир электростанциялари ёнида жойлашади.
Чойдаги металлар концентрацияси уларни дамлаш вақтига хам боғлиқ. Агар пакетчалар қайноқ сувда қанча кўп турса (15 дақиқадан ортиқ) токсик моддаларнинг концентрацияси шунча кўп бўлади (масалан алюминий миқдори нормадан икки баробар ортиши мумкин).
Олимларнинг фикрича чой пакетчаларини 3 дақиқадан ортиқ ушлаб туриш керак эмас, акс холда чой баргидаги токсик моддаларнинг кўп қисми ичимлик таркибига ўтади.
Яна битта варианти кўк чойни афзал кўриш тавсия этилади. Негаки улар анча эртароқ - «ёшлигида» узилади ва ўзида оғир металларнинг критик дозаларини йиғишга улгурмайди.
4. Айрим пайтларда чой жигар учун зарарли.
Гиёхли чойлар ўзида пирролизидин алкалоидлари, яъни гулловчи ўсимликлар томонидан ишлаб чиқарилувчи токсинлар тутади. Масалан, кўк туятовон ўсимлиги ва шу каби 44 турдаги гиёхли ўсимликларнинг 86 фоизида пирролизидин алколоидлари аниқланган. Бу каби токсинларнинг дозалари катта ёшдаги одамлар учун деярли зарарсиз, аммо ёш болалар ва эмизикли аёлларга жиддий хавф туғдириши мумкин.
5. Овқат егандан кейин чой ичиш темир етишмаслигига сабаб бўлиши мумкин.
2011 йили Калифорния университети олимлари ўтказган текшириш натижаларига кўра, овқат пайтида чой ичиш унинг таркибидаги темирни боғлаб, организм томонидан сўрилишини қийинлаштиради. Бу дегани овқатдан сўнг мунтазам равишда чой ичиш темир дефицит камқонликка сабаб бўлиши мумкин.
Шунинг учун медиклар овқат егандан сўнг 20 дақиқа ўтгандан кейингина чойхўрлик қилишни тавсия этади.
6. Чой уйқусизликка олиб келиши мумкин.
Бунга кофеин ва ароматик моддалар сабаб бўлади. Чойнинг тетиклантирувчи эффекти пульсни тезлашуви, қон оқимининг тезлашуви, буйрак усти безида кўплаб адреналинни ажралиши ва бош миянинг қўзғалиши билан тушунтирилади. Эрталаб ва иш қизиган пайтида чойнинг бу хусусияти фойдали хисобланади. Аммо кечки пайт чой уйқуни қочириши мумкин ва бундай пайтларда кофеин миқдорини нисбатан кам тутувчи ичимликлар ичиш тавсия этилади.
© www.gepamed.uz

